“Bağırmak sabahlara, akşam üstlerine bir pencereden bir denizden bağırmak, bağırmak…
Uyandık Eftalikus, uyandık İstiklal Caddesi, yok, Beyoğlu’ndaki güneş yok,
Gökyüzü yok.”
İlhan Berk’in bu dizelerle selam verdiği, Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam’ının Güler’le buluşmak için sözleşip onu terasında gözlediği, Behçet Necatigil, Attila İlhan, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Edip Cansever, Abidin Dino, İlhan Berk gibi daha nicesinin mesken bellediği ama Salah Birsel’in deyimiyle en çok da Sait Faik’in terasını yurdu belleyip hikayesine ismini verdiği Eftalikus’tan ve Sait Faik’in hikayelerini nasıl yazdığının hikayesinden bahsedeceğim bugün sizlere.
1870’lerde Cafe D’europe adıyla açılıp 1881’den itibaren üç ayrı Rum tarafından işletilip, Cumhuriyet döneminde Ahmet Atalay’a geçince “Ulus Kahvesi” olan kahve, müdavimlerince Eftalikus olarak isimlendirilmiş. Yedi tepe anlamına gelen Yunancadaki “eptalofos”tan gelen Eftalikus olarak.
“Bir gözlem kulesidir Eftalikus. Pek çok insan da buraya bunun için gelir. Ama Abidin Dino, Arif Kaptan, Sait Faik, Hüsamettin Bozok, Arif Dino, Asaf Halet Çelebi, İlhan Berk kendileri için gelirler. Eftalikus yine de en çok Sait Faik’in yurdudur.” Salah BİRSEL
Sait Faik, Eftalikus’ta geçen bir hikaye yazmıştır. Bizlere nasıl hikaye yazdığını anlattığı, klasikleşmiş Sait Faik tarzında bir hikaye… Klasikleşmiş Sait Faik tarzı ne derseniz; son derece doğal, akıcı bir dille, yabancı kelimelerden ve terimlerden uzak, doğayı, denizi, balığı seven bir tarzda diyebilirim.
Sait Faik, Eftalikus Kahvesi adını verdiği hikayesinde, bize edebiyata yaklaşımını yine edebiyatı kullanarak anlatmıştır. Yaratıcı işlerle uğraşan insanlar için aklımıza üşüşen ‘ressam dünyayı nasıl görür, müzisyen o melodileri nasıl besteler, büyük roman fikirleri akla nasıl düşer’ gibi soruların kendisiyle ilgili olan kısmını cevaplar bu hikayesinde. “O taşın içindeydi, benim tek yaptığım fazlalıkları yontup onu ortaya çıkarmak oldu.” gibi süslü, samimiyetsiz, sanatı seküler bir mucizeymiş gibi anlatan cümlelerle değil, kendiyle konuşurmuş gibi içten ve sade cümlelerle yapar bunu.
Hikaye genç bir adamın Sait Faik’in yanına gelip onunla konuşmasıyla başlar.
Bir genç adam yanıma geldi:
— Merhaba, dedi.
— Ooo, merhaba, dedim.
“Sonra benimle çoktandır tanışmak istediğini, bir fırsatını bulamadığını söyledi. Yürümeye başladık. Öyle şeyler soruyordu ki, samimi olup olmadığını anlayabilmek zordu. Sordukları samimi ise onun hesabına, değilse benim hesabıma dikkatli bulunmak lazım geliyordu. Öyle ya, ya alay ediyorsa… Cepheyi ona göre alır, bir fırsatını bulup tüymek hayırlı olur…”
Sait Faik’in bu düşünceye kapılmasından okurlarıyla böyle diyaloglara sıkça girmediğini anlıyoruz. Fakat okurun samimiyetinden şüphelenme sebebi bu değil, sonraki paragraftan da anlayacağımız gibi hayranlık kavramından şüphelenmesi, geçiciliğine olan inancı.
“Ama ciddi ise bu samimiyeti çocukluğa, toyluğa vermeli. Nasıl olsa bir gün kafasında senin için daha çok histen doğan hayranlık duygusu silinip gidecektir. Bu hayranlığa da fazla güvenmeye gelmez. Sürüp gitmesi benim için de, onun için de iyi bir şey ya. Onun için şüpheliyim. İkimizin de uzun uzun yerimizde saydığımıza bir işaret olmaz mı?”
“Genç adamın niyeti yazı yazmak olduğuna göre benimle alay etmek için samimi olması ihtimali çok kuvvetli ama, ne yapalım, fazla zeki ve dikkatli görünmeye de gelmez; bu da bir nevi ukalalık olur. İyisi mi, alay etmesi ihtimaline karşı yapılacak en doğru hareket, işi samimiyete dökmek, yutmuş görünmek. Çok zeki biri ise sonuna kadar bu hayran rolünde seninle oynayabilir. Varsın oynasın; bununla bir şey kazanmış olmaz. Sahiden samimi ise ne mutlu. Olabilir. Sen o yaşta bugün hiç hoşlanmadığın yazıcıları, onlara yaklaşmaya bile cesaret edemeden başka dünyadan insanlar gibi seyretmemiş miydin?”
Hayranlığa inancı olamayan Sait Faik, konuşmanın devamında kendisinin de büyük hayranlık duyduğu Andre Gide’den bahseder. Gide, onun en sevdiği yazarlardandır ve ona hayranlığını “Beni kendime alıştıran Gide olmuştur.” sözleriyle anlatır.
Şimdi bile hayranlıktan kurtulamadığın Frenk muharrirleri yok mu? Gide’i görsen, bu seksenlik ihtiyarı nasıl hayranlıkla seyretmezsin, konuşma fırsatı bulsan kim bilir ne olmadık sualler sormazsın.
— Sizinle böyle bir kahvede oturabileceğim hiç aklıma gelmezdi.
Yan gözle yüzüne bakıyorum. Alay etmiyor vallahi. O alay etmiyorsa ben mi etmeliyim? diye düşünüyorum.
— Sizin hikâyelerinizi…
“Sonradan belki de pişman olacağı cümlesini tamamlatmamak için hemen müdafaaya geçmeli. Genç adam hem de eleştirmeci olmak istediğini söylüyor. Öylesine pişman olacak ki. Rotayı değiştirmeli.”
— Siz de hikâye mi yazarsınız?
— Benim yaşımda herkes gibi şiir yazıyorum. Bir iki hikâye de denedim ama beceremedim. Daha çok tenkide çalışıyorum. Neşredilmiş, bilmediğim Türkçe bir hikâye yok, diyebilirim. Ama sizin…
— Şu karşıdaki adama bakın. Anadan doğma kördür. Bakın, karşı tarafa “Mahmut Bey” diye sesleniyor. Demek ki Taksim sinemasının önünde olduğunu, karşıdaki börekçi dükkânında da Mahmut Bey isimli bir adam bulunduğunu biliyor. Bize bir seziş gibi gelen korkunç ilim ona kim bilir kaç seneye mal oldu.
— Mesela siz bundan hemen güzel bir…
— Olabilir ama, ben bu hikâyeyi yazmayacağım. Yalnız düşünüyorum; acaba kör, etrafın havasından, gürültüsünden mi nerede bulunduğunu anlıyor. Yoksa adımlarını mı sayıyor? Siz ne fikirdesiniz? Sağdan şu kadar, faraza doksan sekiz adım yürürsem Taksim sinemasının önünde olacağım. Evden çıkarken saat dokuza bir mi vardı? Ağır yürüyorum. Şimdi saat tam dokuz olmalı. Börekçi Mahmut’un saat dokuzda dükkândan ayrıldığı görülmemiştir.
Gözlerindeki karanlık, dışarının tahassüslerinden, kafasında bir aydınlık yaratmış olabilir. Belki de Şişli’den yürüyor, Harbiye’deki seslerle Taksim bahçesinin önündeki sesler arasında bizim farkına varmadığımız neler olabilir? Havada da bir değişiklik var mıdır? Hatta gözlerindeki zifiri karanlıkta bile ruhi bir zifiri karanlık farkları bulunabilir mi? Ama, bana öyle geliyor ki, daha çok seslerden, bizim için bilinmeyen, ama onun için hiç şaşmayan, değişmeyen, değişmez mahiyetini muhafaza eden gürültülerden…
Biz sokağın hendesesinin de farkında değiliz. Ama o, münhanileri, müstatilleri, sokağın haritasını, teferruatını kafasına çizmiş olabilir. Belki semtlerin kokuları da vardır. Dükkânlar da ayrı ayrı kokabilir. Onun tabanının bildiği çukurlar da, tümsekler de bulunabilir. Körlük ne kadar modası geçmiş bir edebiyata benziyor. Kılı kırk yaran bir edebiyata…
Sait Faik burada, “Realist roman, sokakta dolaşan bir aynadır.” deyimiyle anlatılan modası geçmiş edebiyata atıfta bulunurken öyküsüne de bu edebiyatı kullanarak devam etmiştir.
Ben bütün bunları kafamda düşünürken genç arkadaşım durmadan beni öven sözler söylüyor. Belki de bu sözlerin tesiriyle kör hakkında uzun uzun düşünüyorum.
Kör adamı Mahmut Bey, karşı taraftan alıp beriki kaldırıma geçirdi. Adımını yaya kaldırımına atar atmaz kör:
— Sadık Ağabey, merhaba, dedi.
— Ooo, merhaba, Mösyö İvan, bu sabah erkencisin, dedi Sadık Bey.
İvan:
— Ne erkeni yahu, dedi. Saat dokuzu on geçiyor.
Taksim’deki saat tam dokuzu on bir geçiyordu.
Bu kadarı fazlaydı. Yanımdaki genç arkadaş, bu sırada hikâyelerimden hangilerini beğendiğimi soruyordu.
— Bilmem, dedim. Sonra “İşittiniz mi?” dedim.
— Neyi?
— Kör, saatin tam dokuzu on geçtiğini söyledi, dedim. İki dakika evvel.
— Yok canım, dedi.
— Vallahi, dedim.
— Olur şey değil, dedi.
Olur şeydi. Birdenbire işi keşfetmiştim. Mahmut Bey, körü almak üzere karşıya geçtiği zaman otomobil kornalarından duyamadığım bir konuşma yapmıştı körle. Saati o zaman sormuş olabilirdi.
Genç arkadaşla artık iyice dost olmuştuk. Bazılarını çekiştirebiliyorduk. Hikâyelerimi beğenmeyen eleştirmeciler hakkında onun beni müdafaa etmesini zevkle dinliyordum. Tam bu sırada bir beş dakika, körün nasıl bildiğini düşünüyormuş gibi sustuk.
Sonra:
— Hikâyelerinizi nasıl yazarsınız? dedi.
Güldüm. Alay edip etmediğini anlamak üzere yüzüne baktım. Hayır, vallahi alay etmiyordu. Ne iyi çocuktu bu.
— Sizin, dedi, en çok “Lüzumsuz Adam”ı severim. Sonra “Baba-oğul”u, bir de “Tespih” hikâyeniz vardır, o da hoştur, dedi. “Kameriyeli Mezar” da fena değildir.
Mahcup, ama ağzım kulaklarımda susuyordum.
— Ama, sorduğuma cevap vermediniz ki? dedi.
— Ne sormuştunuz?
— Hikâyeyi nasıl yazarsınız? demiştim.
— Bilmem, diyebildim.
Düşündüm: Setin üstündeki kahvenin altından körün sesi geliyordu. Sadık Efendi ile bağıra bağıra konuşuyorlardı.
— Bilmem, dedim yine, işte böyle körü körüne. İşte mesela şimdi bir hikâye yazıyorum. Hem ismini bile koydum, dedim.
— Nedir ismi? Demek önce ismini koyarsınız hikâyenin, demedi.
— Yok ama bu isim hoşuma gitti de onun için, demedim.
— Nedir? diye sormadı.
— Eftalikus kahvesi. Hatta kahvesini de bir kenara atıp yalnızca Eftalikus da olur. Hem de hikâye ile münasebeti de ikinci derecede olabilir.
O demediklerimi anlamış gibiydi:
— Demek böyle yazarsınız siz hikâye, dedi.
— Nasıl? diye bu sefer ben sordum.
— Ne bileyim, dedi. Evvelâ ismini korsunuz. Sonra bir defa kurarsınız. Bir neticeye bağlarsınız.
— Yok yahu, dedim. Öyle yapmam. Doğrusunu ister misiniz? Ben hikâyenin nasıl yazıldığını da pek bilmem, dedim.
Paraları vermek üzere ayağa kalktık. Genç adam parayı bana verdirtmemek için samimi bir acele gösterdi.
Yanımızda, kahvesine tavla oynayan iki kişi, bu ben vereceğim, sen vereceksin münakaşasına gülümseyerek baktılar. Garson benim kasketimden ve kirli muşambamdan, vakti hâlime dair pek acele bir karar vermiş olduğunu tahmin ettiğim bir hesapla benim paramı almakta bir tereddüt geçirdi. Ve o sırada genç arkadaş da kahveleri ödedi.
Ben:
— Ayıp ettiniz, dedim.
Eftalikus’un merdivenlerini indik.
İşte hikâyelerimi nasıl yazdığımı şimdilik merak eden dostum, yarın incir çekirdeği doldurmayacak mevzuları yazan bir hikâyecinin iyi bir hikâyeci olmadığını yazacağına göre, bilmem hikâyem oldu mu? Olmadıysa ne yapalım? Bizim hikâye anlayışımız da böyle efendim.
Genç adamın Sait Faik’e sorduğu asıl sorunun cevabıdır bu hikaye. Genç adam, Sait Faik’in nasıl hikaye yazdığına tanık olduğunu düşünerek heyecana kapılsa da aslında o da bu hikayenin karakterlerindendir. Zaten Faik’in ne yaptığını tam olarak kavrayamayaşı da bu yüzdendir.
Her türden otoriteden, iktidardan kaçmaya çalışan, fakat insanın bulunduğu her yerde de iktidar ilişkilerinin kurulduğunu gören ve bundan kaçamayacağını anladığı noktada, kendi deyimiyle hemen kalemini çıkarıp çıldırmamak için yazmaya başlayan Sait Faik, Eftalikus ile aslında bize nasıl hikaye yazdığını anlatmamış, göstermiştir.
Nice güzel yazarın mesken bellediği Taksim Eftalikus Kahvesi’ne ne olduğuna gelirsek; onların hatıralarının kokusunun yerini de ne yazık ki Burger King’in patates kızartmasının kokusu aldı.
