İnsanın para ile ilişkisini yeni bir düzleme taşıyan kripto para birimleri ve onların üstünde yükselen blok zinciri (blockchain) tekniği, son ayların en hararetli tartışma konularından. Tartışmaya inanılmaz bir yükselişe geçerek 2017’ye damgasını vuran Bitcoin üzerinden bakalım ve kimilerine göre finans dünyasını alt üst edecek fenomeni yakından tanıyalım.
Bankacılık, finans dünyası, yatırımcılar ve borsacılar 2017 yılında Bitcoin ile yatıp Bitcoin ile kalktı dersek yanlış olmaz. Nasıl olmasın ki… Bitcoin’in değeri bir yıl içinde neredeyse 20 kat artışla 16 bin doların üzerine çıktı. Tarihte hiçbir finansal aracın veya emtianın görmediği bir hareket bu. Kimine göre geleceğin teknolojisi kimine göre büyük bir balon. Sadece Bitcoin değil, diğer kripto paraların da geleceği gündemde. Ancak herkes konuşsa da pek az insanın anlayabildiği Bitcoin gerçekte nedir?
BITCOIN NEDİR?
Bitcoin en genel anlamıyla kriptolama, yani şifreleme teknolojilerine dayanan teknolojik bir üründür. Kriptolama dediğimiz ise dijital ortamlarda veri ve bilgilerinizin güvenliğini sağlamak için matematiksel şifreleme yöntemleri kullanılmasıdır. Bu şifreleme tekniklerini kullanan bir grup teknoloji meraklısı uzman, 2009 yılında örnek bir kripto para yaratmaya karar verip gerekli sistemi ve yazılımları üreterek isteyen herkese dağıtmaya başladılar. Dileyenlerin açık kaynak olan bu sistemi alıp kendi kripto parasını yaratabildiği bu sistemde, Satoshi Nakamato takma adındaki biri veya bir grup da Bitcoin adıyla bir kripto para yarattı. Yani Bitcoin ilk değil, ancak en popüler kripto para. Bugün piyasada binin üzerinde kripto para işlem görüyor
Kripto paraların kâğıt veya madeni para gibi fiziksel olarak bir varlığı yok. Bitcoin’de de her bir Bitcoin, sahibinin şifreli kimliğiyle blok zinciri (Blockchain) adı verilen ortak dijital kayıt defterinde yine şifrelenmiş bir kayıttan başka bir şey değil. Bu kayıt hiçbir devlet veya hükümete bağlı olmadan ‘madenci’ denilen kişilerin bilgisayarlarından mürekkep bir internet ağı üzerinde oluşturuluyor ve tüm kayıtlar yine ortak bir şekilde tutuluyor. Bitcoin alıp satmak için de web üzerinde veya akıllı telefonlarındaki elektronik cüzdanlar kullanılıyor. En genel anlamıyla dijital para teknolojisi, bugün kullandığımız kâğıt ve madeni paranın, devletin veya finans kurumlarının kontrolünden çıkıp o parayı kullanan kişiler tarafından şifrelenmiş olarak üretilip, takip edilip yönetilmesi anlamına geliyor. Yani para transfer etmek için bir bankaya ya da finans şirketine ihtiyacınız kalmıyor.
BITCOIN’İN TEMEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Bitcoin bir şifre teknolojisine dayanıyor ve kullanıcıları tarafından kurulan ortak ağ ortamında hayat buluyor. Bir merkezi yok. Dünyanın her yerinde, internet bağlantısı olan bir noktadan diğer noktaya aracısız ve hızlı para transfer yapabilirsiniz. Zaman ve mekân sınırı yok. Bilgisayarınızdaki veya telefonunuzdaki elektronik cüzdanınızdan dünyanın neresinde olursanız olun herhangi bir yerdeki başkasının cüzdanına, 7/24 Bitcoin transferi yapabilirsiniz. Sadece internet bağlantınız olması yeterli. Transferler çok hızlı. Ülkeler arasında klasik bankalararası para transferleri günlerce sürer ve yüksek komisyonlar ödersiniz. Bitcoin ile 10 dakika kadar bir sürede dünyanın öbür ucuna 1 TL veya 1 milyon TL olsun, miktar sınırı olmadan Bitcoin gönderebilirsiniz. Saklamak ve taşımak kolaydır. Milyonlarca dolar değerindeki Bitcoin’i akıllı telefonunuza indireceğiniz bir elektronik cüzdanla her an yanınızda taşıyabilirsiniz. En önemlisi ülkelerin para politikalarından bağımsızdır. Ülkelerin kendi ekonomik veya politik istikrarsızlıklarından etkilenmez.
E-CÜZDANLAR NE İŞE YARAR, MADENCİLER KİMDİR, BLOK ZİNCİRİ NEDİR?
Bitcoin’i anlamak için üç temel bileşene hâkim olmalısınız: e-cüzdan, madenciler ve blok zinciri. E-cüzdanlar, kullanıcıların Bitcoin alıp saklayabildikleri ve başkasına gönderebildikleri bilgisayar ve akıllı telefonlarına yüklenebilen elektronik cüzdanlar.
Madenciler, sistemi ayakta tutan, yeterli bilgisayar donanımı ile özel Bitcoin yazılımını ve kripto kayıt defterini (blok zinciri) çalıştıran kişilere denir. Tüm işlemlerin kayıt edildiği tek bir blok zincirine kayıtları işleyen ve bunun sonucunda Bitcoin ödülü kazanarak sistemdeki ‘emisyonu’ yani Bitcoin miktarını yaratan işte bu madencilerdir. Yani tüm işlemleri ve Bitcoin kayıtlarını bilgisayarında tutar ve yeni kayıtları eklerler. Madenciler, kayıtları blok zincirine başarılı bir şekilde işlediklerinde, sistem tarafından 12,5 Bitcoin ile ödüllendirilirler. Yakın zamana kadar bu ödül 25 Bitcoin’di, daha önce 50 Bitcoin. Toplam piyasadaki Bitcoin emisyonunu ayarlayan da bu ödül sistemi. Halen 17 milyona yakın Bitcoin üretilmiş durumda. Sistemin tasarımına göre toplam 21 milyon Bitcoin’in üretimine (mining) izin veriliyor. Bugün fiyatların aşırı yükselmesinin bir nedeni de bu sınırlı sayıda üretim olarak görülüyor.
Bilmeniz gereken üçüncü ve en önemli kavram ise blok zinciri. Bu, temelde tarihsel sırayla yapılan tüm işlemlerin şifrelenmiş bir şekilde tutulduğu tek bir veri dosyasıdır. İşte madenciler bu tek dosyaya, dünya çapında yapılan her yeni işlemi şifreli bir şekilde eklemek için yarışıyorlar. Bu ekleme işine ‘blok’ deniyor. Her işlemin şifreli çıktısı bir sonraki işlemin şifreli girişi olarak, birbiriyle zincir halinde bağlanıyor. Blok zinciri teknolojisi geçmişte yapılan işlemlerin değiştirilememesini ve Bitcoin’lerin iki kere harcanmamasını garanti altına alarak çok önemli bir yer tutuyor. Hatta bu teknoloji Bitcoin’in ötesine geçerek gelecekte birçok endüstriyi etkileyecek gibi görünüyor.
NASIL BITCOIN ALIRIM, SATARIM?
Bitcoin almak istiyorsanız birkaç yol var. İnternet üzerinden hizmet veren Bitcoin alım satım borsalarına kayıt olmanız gerekiyor. Birçok borsa kimlik bilgilerinizi istiyor. Kredi kartı ile alım yapabileceğiniz borsa siteleri de açıldı. Bitcoin borsası size özel bir şifreyle online elektronik cüzdan açıyor. Dilerseniz Bitcoin’lerinizi burada tutabilirsiniz. Ama ben Bitcoin’imi kendim taşıyacağım derseniz akıllı telefon veya bilgisayarınıza yükleyebileceğiniz elektronik cüzdanlar da var. Borsadan aldığınız Bitcoin’leri cüzdanınıza yükleyebilirsiniz. Bu andan itibaren Bitcoin’lerinizin güvenliği ve saklanması sizin sorumluluğunuzda olur. Eğer e-cüzdanınızın şifresini unutursanız veya akıllı telefonunuz kaybolursa Bitcoin’lerinize de veda edersiniz.
Borsaların temel görevi alıcı ve satıcıları buluşturmak ve isteyenlere internet üzerinden cüzdan imkânı sunmak. Ama hatırlatmakta fayda var: Bu siteler tıpkı Bitcoin’in kendisi gibi merkezi bir yapının veya kamu otoritesinin izniyle çalışmıyorlar. O nedenle çoğunluk tarafından bilinen ve güvenilen siteleri ve borsaları kullanmaya dikkat edilmeli. Örneğin Bitcoin.com borsası, dünyanın günlük 1,5 milyar dolarlık toplam Bitcoin işlem hacminin yaklaşık yarısını oluşturuyor. Yine ABD merkezli Coinbase ve Bitfinex, Japonya’da bitFlyer, Güney Kore’de Bithumb en büyük Bitcoin borsaları. Türkiye’de Paribu, BTCTurk ve Koinim borsaları sıkça kullanılanlar arasında. Tabii Bitcoin’in en temel işlevini unutmayın: Kişiden kişiye bağımsız para transferi yapabilmek. Bu nedenle bir arkadaşınızdan veya güvenilir birisinden doğrudan Bitcoin alabilirsiniz. Telefonunuza bir e-cüzdan yükleyebilir ve Bitcoin’i olan birine TL karşılığını ödeyerek ve sadece bir kare kodu okutarak Bitcoin’inizi e cüzdanınıza aktarabilirsiniz. Aynı şekilde doğrudan başka birine satabilirsiniz.
BITCOIN’IN KARDEŞLERİ VE KUZENLERİ: ALTCOIN’LER NEDİR?
Bitcoin’in popülaritesi birçok yeni kripto paranın üretilmesine yol açtı. Bunlar arasında oldukça başarılı olanlar çıktı. Bitcoin’in dayandığı blok zinciri tekniği açık kaynak bir yazılım. Yani isteyen yeterli sayıda madenci bulabiliyorsa veya farklı bir teknik geliştirebiliyorsa kendi kripto parasını üretebiliyor. Altcoin adı verilen bu kripto paraların ilk beşini şöyle sıralayabiliriz: Ethereum (ETH), Vitalik Buterin tarafından 2013’de kuruldu. Akıllı kontratlar denilen yeni özellikleriyle büyük ilgi gördü. İşlem hacimlerine göre diğerleri ise Ripple, Bitcoin Cash (BCH), Litecoin (LTC) ve Dash (DASH). Bitcoin Cash (BCH) için Bitcoin’in kardeşi demek mümkün. 1 Ağustos 2017 tarihinde Bitcoin’in ikiye bölünmesiyle ortaya çıktı. Bu olaya ‘fork’ adı veriliyor. Tek olan blok zinciri, belirli bir anda bölünerek hayatına yeni bir yazılım ve yeni bir zincirle devam ediyor. Böylece ayrı bir kripto para haline geliyor.
