Kuzey Irak Bölgesel Yönetiminin referandumu hakkında son ana kadar yazı yazmayacaktım çünkü içimdeki ses Barzani’nin bu hatasından döneceğini söylüyordu. Ama dönmedi ”bedel ödemeye hazırız” diyerek her şartta referandumu yapacağını söyledi. Peki şimdi ne olacak? Barzani Kürtlerin kurucu lideri mi olacak? Yoksa kendi sonunu mu hazırlıyor? Kerkük ne olacak? En önemlisi Türkmenlerin durumu ne olacak? Bu yazıda bu soruların cevaplarını arayacağız.
Barzani 25 Eylül’de referandum yapacağını söyleyerek elindeki en önemli kartı erken oynadı. Kendi bölgesi dışında beklediği desteği görmedi. Hatta belki de kendi bölgesinde de beklediği desteği görmüyor. 15 Eylül’de yapılan oylamada 111 kişilik IKBY meclisinin 66 üyesi 25 Eylül’de referandumun yapılmasını kabul etti. Bugünlerde İspanya’da Katalonya Bölgesinde de referandum yapılacağı konuşuluyor ancak neredeyse tüm Katalan belediyeler destek vermiş durumda. 700 belediye referandumu desteklediğini ve yaklaşık bine yakın belediye de referandum için sandık kurabileceklerini açıkladı.
Barzani’nin kendi bölgesinde yeterince destek alamamanın sebepleri arasında bölgesel yönetimin içinde olduğu ekonomik krizin de etkisi var. Barzani’nin aylardır memurlarının ve peşmergelerinin maaşlarını ödeyemediği iddia ediliyor. Hatta Barzani’nin önümüzdeki seçimde kaybedebileceği bile konuşuluyor ve tüm bunların ışığında referandum kararını seçim için alınmış ”siyasi karar” olarak bile değerlendirebiliriz. Her ne kadar ben bunun bir siyasi karar olarak göremesemde.
Barzani babasının hayali olan Kürdistan’ın kurucu lideri olma hayalini gerçekleştirmek istiyor fakat bu hayali düşündüğü kadar kolay değil. Devlet kuracaksanız öncelikle güçlü bir ekonominiz ve dış desteğiniz olmalı, IKBY ise şuan da her ikisinden de yoksun durumda. Yaptığı ticari anlaşmalar ve gelirleri bölgesel devlet olma statüsü gereği Bağdat üzerinden geliyor. Eğer ipler koparsa Bağdat bu anlaşmaları iptal edebilir. Dış destek anlamında da Barzani aradığını bulamıyor ve ona tam anlamıyla destek veren tek ülke şuan sadece İsrail. Beyaz Saray Sözcüsü Sarah Sanders bile “IKBY yönetimine, referandumu iptal etmesi ve Bağdat ile ciddi ve sürdürülebilir bir diyaloğa girmesi çağrısında bulunuyoruz.” açıklamasını yapmıştı.
Belki de Barzani şuan karizmasını çizdirmemek için referandumu ertelemiyor veya iptal etmiyor olabilir ama bu ısrar onun için çok vahim sonuçlar doğurabilir. Kimilerinin görüşüne göre şuan Barzani Saddam’ın sonuna doğru gitmektedir.
Amerika’nın öncelerde IKBY’nin bağımsızlığını desteklediği biliniyordu ancak şimdi ise bu duruma karşı ve ”diyalog” çağrıları yapıyor. Tarih sayfalarını biraz geriye çevirip Saddam’ın Kuveytte savaş açtığı günlere gidelim.
Kuveyt’in işgalinden 8 gün önce yapılan görüşmede Saddam, ABD Büyükelçisi Glaspie ile görüşmüş ve görüşmede Glaspie Saddam’a “Başkan (baba) Bush’un doğrudan talimatıyla görevlendirildiğini” söylemiş; “Saddam’ın petrol fiyatlarını arttırmak istemesini ve bu çerçevede Kuveyt’le yaşadığı gerginliği ve Irak’ı kalkındırmak için daha fazla gelire ihtiyaç duymasını anlaşılır bulduklarını” ifade etmiş ve “dostça” vurgusu ile Kuveyt sınırına askeri yığınak yapmasının sebebini sormuştu.
Saddam da İran savaşının da sebebi olan Şattu’l-Arab’ın kendisi açısından taşıdığı stratejik önemi anlattıktan sonra imalı bir şekilde Kuveyt’i işgal etmeleri halinde ABD’nin buna ne tepki göstereceğini sormuştu.
Glaspie’nin “Bizim Araplar arasındaki çatışmalar ve sizin Kuveyt’le yaşadığınız tartışma konusunda herhangi bir görüşümüz yok. Dışişleri Bakanı James Baker, bana 1960’ta Irak’la yapılan anlaşmayı vurgulamam yönünde talimat verdi. Kuveyt meselesi Amerika’yı ilgilendirmiyor” demişti.
Ancak gerçek hiç de öyle değildi. Kuveyt işgalinden sonra gerçek anlamıyla 7 düvel Irak’a savaş açmış ve Irak ekonomisi bir daha düzelmemek üzere çökertilmişti. Bu durum Saddam’ın sonunu getiren en büyük etkenlerden biriydi.
Barzani ve Amerikan elçisi arasında ne konuşuldu henüz bilmiyoruz ancak Barzani’nin Amerika’nın tavrına şaşırdığı her halinden anlaşılır durumda. Geçtiğimiz günlerde Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda bile bunun kokusu geliyor. Muhabirin, sizin kararınızı destekleyen tek ülke İsrail sorusuna verdiği cevap; “Evet doğrudur. Ben Arap ülkelerine de teşekkür ederim. Arap ülkelerinin tutumu, şuan Avrupa ve Amerika’dan daha iyi.” ifadelerini kullandı.
Referandumda ”Evet” çıkarsa ne olacak?
Bana kalırsa bunun cevabını Barzani bile bilmiyor. Hukuksal olarak hiçbir geçerliliği olmayan bu referandum illa bir hukuk kalıbına sokulacaksa ‘İstişari Referandum” olur. Şuanda kestirilebilir bir sonucu olacağa benzemiyor. Yine de “ceteris paribus” (normal şartlarla) duruma bakarsak, Barzani evet sonucunu alır almaz ”anlaşmalı boşanma” için Bağdat’a gidecek. Bu süreç yine en az 1 buçuk 2 seneden aşağı sürmeyecektir. Süreç boyunca pek çok şey değişebilir hatta belki Barzani elindeki 2-3 vilayetten vazgeçmek zorunda bile kalabilir.
Kerkük…
Referandum olayının en can alıcı kısmı ise Kerkük. Çoğunluğunu Türkmenlerin oluşturduğu şehir için başlarda referandumdan bahsedilmiyordu. Ta ki Kerkük Valisi Necmettin Kerim’in İl Meclisi’nde Kerkük’ün yapılacak olan referanduma dahil olmasını oylatmasına kadar. Zaten en ateşli tartışmalar bundan sonra başladı. Kerkük Valisi görevinden alındı. Türkiye’de yaşayan Türkmenler Ankara ve İstanbul’da il meclisinin aldığı kararı protesto etmek için geniş çaplı yürüyüşler yaptı.
Diğer taraftan Türkiye’nin tepkisi ise merak konusu ve şuana kadar ”sert” denebilecek açıklamalardan kaçınan Türkiye, sabah saatlerinde sınıra yığınak yapıp ”tatbikat” yaptı. Oysa Türkiye’nin asıl büyük tepkisi 22 Eylül’de yapılacak MGK toplantısı sonrası gelecektir. Bunun sinyalini Cumhurbaşkanı Erdoğan geçtiğimiz günlerde katıldığı tv programında “bizim bu konudaki hassasiyetimizin ne denli ileride olduğunu ayın 22’sindeki Milli Güvenlik Kurulu toplantısı ve Bakanlar Kurulu toplantısından sonra kendi (Barzani) çok daha net, açık görecektir.” diyerek verdi.
MGK sonrasında alınabilecek kararların listesi şöyle; Ankara’daki KDP (Barzani’nin partisi) temsilciliğinin kapatılması, Habur sınır kapısının kapatılması, petrol boru hattından akışın durdurulması, THY Erbil-Süleymaniye seferlerinin kaldırılması, Erbil Başkonsolosluğumuzun kapatılması veya Başkonsolos’un geri çekilmesi ve son olarak da bir ihtimalle askeri harekat. Bunlardan hangisi yada hangileri gerçekleşir şuan için bilemeyiz ancak zaman bunu bizlere gösterecek fakat bunlardan biri bile Barzan ailesine ciddi sıkıntılar yaşatabilir.
Değerlendirme:
Ben bunları yazdığım saatlerde Haşd el-Şaabi birlikleri büyük bir konvoyla Kerkük’e girdi. Haşd el-Şaabi’nin ikinci ismi Ebu Mehdi el-Muhendis ve Haşd el-Şaabi Türkmen birlikleri komutanı Abu Rıza Neccar Kerkük’te yetkililerle görüşme halindeler. Tüm bunlar Barzani’nin peşmergelerini korkutmuş gibi. Kürtlerin Türkmenler üzerindeki baskısı Haşd el-Şaabi faktörü sayesinde eskiye nazaran azalmış gözüküyor.
Tüm bunları yanyana eklediğimizde 26 Eylül sabahını kestirebilmek çok zor ancak her iki sonuçta da Barzani’yi zor günlerin beklediği kesin. Erbil’in ekonomisi için en önemli iki ülkeden biri olan İran’ın Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Ali Şemhani, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin Irak’tan ayrılması durumunda Erbil ile olan bütün anlaşmaları iptal edeceğini söyledi. Bu Barzani’nin aldığı en ağır ekonomik darbelerin başında gelecektir. Bakalım Tarih Barzani’yi Kürdistanın kurucusu diye mi yazacak yoksa Kürtlerin zorba lideri olarak mı, hepimiz bekleyip göreceğiz.
