Bir Katliamın Hikayesi: Picasso’nun Guernica Eseri

Bu yazımda sizlere tüm dünyada savaş karşıtlığının sembolü hale gelmiş bir başyapıtın acı hikayesinden bahsedeceğim; Picasso’nun Guernica’sından.

Guernica her şeyden önce bir resim değil, bir katliamın hikayesidir. 1937 yılında İspanya’da faşist yönetimin yaptığı ve İspanya iç savaşının en acı sahnelerinden biri olan katliamın… Picasso’nun eşsiz Guernica eseri ise bu olayın ölümsüzleştirilmesidir.

Şimdi 1937 yılına, İspanya’nın yaklaşık beş bin kişilik nüfusa sahip minik Guernica kasabasına gidelim.

O yıllarda Francisco Franco iktidarı mevcut ve İspanya kanlı bir iç savaşın içinde… Adolf Hitler ve Benito Mussolini de bu savaşta Franco’yu destekliyor.

İspanya’nın özerk bir bölgesi olan Bask, faşist yönetime ve Franco’ya direniyor. Franco yönetimindeki milliyetçi topluluklar, Cumhuriyet Hükümeti olan bu bölgeyi bir türlü etkisi altına alamıyor. Faşist yönetimden kaçan insanlar da Guernica’ya sığınıyor ve bölgenin stratejik önemi gün geçtikçe artıyor.

Bölgede hakimiyetini kuramayan Franco, Hitler’den ve Mussolini’den yardım istiyor ve yeni savaş uçaklarını Guernica üzerinde test etmeleri için onlara izin veriyor. Yani kendi ülkesini Hitler’e Mussolini’nin yardımıyla bombalatıyor ve dünya tarihinin ilk uçaklarla bombalama eyleminin bu bölgede yapılmasına da sebep olmuş oluyor.

Kasabada pazarın kurulduğu, komşu kasabalardan da pazara insanların geldiği bir pazartesi günü…

Komutan Oberstleutnant Wolfram von Richthofen, İspanyol komuta merkezinden vur emrini veriyor ve hiçbir askeri üssün, birliğin bulunmadığı Guernica’ya tam üç saat boyunca bomba yağdırılıyor.

Bask bölgesi için tarihsel açıdan çok önemli olan ve Bask bölgesinin önemli mimari yapılarını barındıran kültür kasabası Guernica, 5000 kişilik nüfusundan en az 1654 kayıp veriyor. Katliam sonrası yapılan sayımlara göre en az 889 kişi de yaralanıyor.

Gelelim savaş karşıtı Guernica eseri’nin yaratılışına;

1937’de Paris’te sürgün halinde olan İspanya Hükümeti, kübist ressam Picasso’dan Paris Dünya Fuarı’nda sergilenmek üzere bir yapıt ortaya koymasını istiyor. Fakat Guernica’nın bombalanmasına kadar Picasso herhangi bir çizim yapamıyor.

Guernica’nın yıkımından iki gün sonra bir İngiliz gazeteci yıkımın haberini yapıyor ve o dönem Paris’te yaşayan Picasso bu yıkımdan çok etkileniyor. Bu arada The Times gazetesine “Guernica’nın Trajedisi: Şehir hava bombardımanında yerle bir oldu.” başlıklı haberi yapan gazeteci George Steer’in ismi de ilerleyen yıllarda Guernica’da bir sokağa veriliyor.

Picasso’ya göre sanatçı, insanlığın ve uygarlığın en temel değerlerinin yok edilme tehlikesi yaşadığı bir ortamda kayıtsız kalamazdı.

Gazetedeki haber Picasso’ya ilham kaynağı oluyor ve hemen eskiz çizimlerine başlıyor. On beş gün içinde Guernica ortaya çıkıyor. Picasso 3,5 metre yüksekliğinde ve 7,8 metre genişliğindeki Guernica’yı kanvas üzerine yağlıboya kullanarak yapıyor. Dikkat çekici büyüklükte olan eserinde sadece siyah, beyaz ve gri renklerini kullanıyor.

Aslında Picasso, Guernica’nın ilk eskizlerinde ağlayan bir kadının kırmızı renkteki gözyaşı gibi farklı renklerde kullanıyor. Ama daha sonra bu renklerden vazgeçiyor. Hayal edilmesi ve tamamlanması arasındaki süreçte gelişen Guernica’nın ilk taslaklarında, baskıya direnmenin evrensel bir sembolü olarak yükselen bir yumruk gibi imgeler de bulunuyor. Picasso bu sembolü önce boş bir ele, sonra da bir buğday başağına dönüştürüyor ve en sonunda da resimden çıkartıyor.

11 Temmuz 1937…

Guarnica, Paris Fuarı’nda İspanya’nın temsil edildiği binanın girişinde ilk defa sergileniyor. Nazi Almanyası ise Paris Fuarı süresince bu esere karşı tavır alıyor, hatta eserdeki antifaşist mesajlardan dolayı fuar rehberinde Guernica için “Dört yaşındaki bir çocuğun bile çizebileceği karmakarışık bir resim.” ifadesini kullanıyor.

Guernica, fuar dışında birçok ülkede sergileniyor. Fakat Franco hükümeti başta olduğu sürece İspanya’ya giremiyor.

Hitler’in Paris’i işgal ettiği zamanda Picasso, Guernica resminin fotoğrafını çoğaltarak Paris sokaklarında dağıtıyor.

Mehşur bir anektota göre Picasso’nun Saint Augmustin rıhtımındaki atölyesinde bir Nazi subayı Guernica’ya bakar ve Picasso’yla aralarında şu diyalog geçer:

– Bunu siz mi yaptınız?

–Hayır, siz yaptınız.

Guernica fuardan sonra İngiltere’ye, ardından da Amerika’ya gönderiliyor. Picasso, eserinin faşist rejim sona ermeden İspanya topraklarına gitmesini istemediği için New Yok’ta kalmasını istiyor.

Picasso, Guernica eseri için şunları söylüyor;

“İspanya’nın mücadelesi; insanlara, özgürlüğe yapılan saldırıya karşıdır. Ressam olarak hayatım boyunca sürekli sanatın ölümüne karşı durmaya çalıştım. Benim gericilikle ve ölümle anlaşma içinde olduğumu kim bir an için bile olsa düşünebilir? Üzerinde çalıştığım ve Guernica ismini vereceğim resimde, ve son zamanlardaki tüm eserlerimde, İspanya’yı acı ve ölüm okyanusuna batıran askeri sınıfa duyduğum nefreti açıkça göstermekteyim…”

8 Nisan 1973…

Picasso, Guernica’nın ana vatanına gittiğini göremeden vefat ediyor.

Guernica, New York Modern Sanat Müzesi’nde sergilendiği 1974 yılında sprey boya ile tahrip ediliyor. Tony Shafrazi, eserin üzerine “KILL ALL LIES” yazıyor ve müze güvenliğine yakalandığı zaman da “Küratörü arayın, ben bir sanatçıyım.” açıklamasını yapıyor.

25 Ekim 1981…

İspanya Cumhuriyete kavuşuyor ve Guernica nihayet İsyanya’ya, Madrid’e götürülüyor.

Fakat Guernica resmi hala ait olduğu yere, yani Guernica topraklarına ayak basamıyor. Madrid Reina Sofía Müzesi’nde kurşun geçirmez camın ardında sergileniyor.

2003 BM Güvenlik Konseyi…

Konseyde ABD’nin Irak’a girmesi açıklanırken arkalarında bulunan savaş karşıtı Guernica eseri sansürleniyor.

Resimdeki imgeler ve gizli figürlere gelirsek;

• Guernica kapalı bir odanın içinde geçiyor. Resmin en solundaki açık renkli geri plan, sanki bu odanın dışa açılan duvarını yansıtıyor. Figürlerin çoğunda da bu açık resmi kısma, yani ‘aydınlığa’ doğru bir yöneliş görülür.
• En solda, resmin en dikkat çekici figürlerinden biri olan boğa figürü görülüyor. İspanyol kültürünün önemli simgelerinden biri olan boğanın kuyruğunun alevler ve tüten duman şeklinde yapılmış olması savaşa dair bir gönderme olarak düşünülüyor.
• Boğanın hemen altında izlediği kadın figürü çığlıklar içinde, çünkü kollarında ölü bebeğini tutuyor. Bebeğin cansız başı, kolları ve ayakları kadının ellerinden sarkıyor.
• Resmin tam ortasında acı içinde kişneyen bir at başı kendini duruyor. Dikkatli incelendiğinde atın gövdesi ve bacakları da görülüyor. Atın çektiği acının sebebiyse karnının bir tarafından giren ve ön tarafından çıkan mızrak. Atın resimde Guernica’nın savaş boyunca çektiği acıyı temsil ettiği düşünülüyor.
• Atın başının hemen üstünde göz şeklini almış bir ampül bulunuyor. İspanyolca’da ampul anlamına gelen “bombilla” kelimesini de hatırlatan bu figür, seyirciye kelimenin ikinci anlamı olan bombayı çağrıştırıyor.
• Atın altında yerde yatan figürse parçalara ayrılmış ölü bir adamı betimliyor. Kopmuş kolundaki eli ile kırık bir kılıç tutan adamın kılıcının ucunda ise bir çiçek filizleniyor.
• Atın sağ tarafında endişeli yüzü ile küçük bir pencereden içeri süzülen bir kadın figürü görülüyor. Bir elinde tuttuğu gaz lambasının tepedeki ampule çok yakın yerleştirildiği görülüyor. Burada umudu simgeleyen gaz lambası ile bombayı çağrıştıran ampül arasındaki çatışma belirtilir.
• Boğanın, yas tutan kadının ve atın dillerinin sivri hançerler şeklinde resmedildiği görülüyor. Bu hançerlerin bağırmayı simgelediği düşünülüyor.
• Boğanın ardındaki duvara kazınmış bir beyaz güvercin motifi görünür. Güvercinin kanatlarından birinde barışın simgesi olan zeytin dalı bulunuyor ve gövdesinin üzerindeki açıklıktan beyaz renkli ışık ortama yayılıyor. Bu ışığın da tıpkı gaz lambası ışığı gibi umudu simgelediği düşünülüyor.
• Resmin en sağında alevler içinde kalmış ve çığlık atan bir adam figürü görülüyor. Bu figürün sağ elinin bir uçak görünümünde çizilmiş olması bombalamayı yapan Hitler ve Mussalini uçaklarına yapılmış bir gönderme olarak görülüyor.
• Resmin sağ kenarındaki koyu renkli duvar üzerinde yer alan açık kapı ise resimdeki odanın varlığını doğrular.
• Atın gövdesi üzerinde yer alan kafatası, atın hemen altında yer alan ve atın karnını deşen ikinci bir boğanın kafası ise Guernica’daki gizli figürler olarak görülüyor.

İçinde birçok imge barındıran Guernica, İspanya’nın tarihiyle hesaplaşmasını ve sanata bakışlarını yansıtan çok değerli bir eserdir. Modern sanat için yapılan öznel, anlaşılamaz, apolitik, karmaşık gibi tanımlamalara inat sanatın devrimci yönünü de ortaya koyan etkileyici bir başyapıttır.