Bu sabah gözlerimizi günü aydınlatacak bir habere açtık. Ara Güler’in kaybolup tesadüfen keşfettiği Afrodisias Antik Kenti, dün (09.07.2017) UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girdi.
Polonya’nın Krakow şehrinde gerçekleştirilen UNESCO 41. Dünya Miras Komitesi toplantısında Aydın’ın Karacasu ilçesindeki, Geyre beldesindeki, Afrodisias Arkeolojik Alanı’nın UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne eklenmesine karar verildi. UNESCO Türkiye’nin sitesinde, Aphrodisias Antik Kenti’nin “Yunan-Roma dönemi mimari ve kent özelliklerini çok iyi yansıtan bir yerleşim yeri” olduğu belirtildi.
Gelelim keşfedilmeseydi muhtemelen yıllar geçtikçe yok olmaya mahkum kalacak ya da yurt dışına kaçırılacak olan (hala Berlin’de olan Bergama’dan kaçırılan Zeus Sunağı, Uşak’tan götürülen ve yıllar sonra alınabilen Karun Hazineleri gibi) bu değerin masalımsı keşif serüvenine;
“Devir 1958. Adnan Menderes’in son zamanlarıydı. Aydın’da valiye gittim. “Adnan Menderes’in açılış yapacağı baraj var. Beni oraya gönder, açılışta resim çekeceğim.” dedim. Şoför dedi “Ben bir kestirme yol biliyorum, oradan gidelim.”. Kestirme yoldan giderken yolu kaybettik. Yolu kaybedince de nereye gitsek karşıma hep o büyük kayalar çıkıyordu. Güneş battı ve zifiri karanlık oldu.
Gidiyoruz, gidiyoruz yine aynı kayalıklara geliyoruz. Kaybolduk! Baktım bir ışık var. Bir kahve… Kahveye girdik, adamlar oyun oynuyor. Lüks lambasıyla aydınlanıyordu. Biraz sonra gözüm ışığa alıştı, bir de baktım ki kahvede masa yok. Sütun başlıklarını masa yapmışlar ve üstünde domino oynuyorlar.
Tarih ve bugün iç içe yaşamaktadır. Böyle acayip bir yer hayatımda görmedim. Harabe dediğin harabedir. Ama bu öyle değil, bu bambaşka. Bu, tarih içinde yaşayan bir şehir… Baktım ki taşların içinden suratlar bana bakıyor. Hemen aklıma röportajın adı geldi; Aphrodisias çığlığı…
O taşlar bana bakıyor ve “Beni buradan kurtar!” diye çığlık atıyor.”
Ara Güler, Osmanlı’daki adı Kayra olan Geyre beldesini inceler ve özellikle insanların günlük hayatlarını bol bol fotoğraflar. Daha sonra İstanbul’a dönen genç fotoğrafçı yaşadıklarından ve fotoğraflarından dönemin önde gelen aydınlarına ve sanatçılarına bahseder, fakat kimse umursamaz. Beklediği ilgiyi burada göremeyen Güler, fotoğraflarını ve notlarını Times’a gönderir. Times’ın dergi yönetimi, habere büyük ilgi duyar ve Güler’e fotoğraflarının renklilerini gönderirse on sayfalık bir haber yapacağını bildirir, yazısını da detaylandırmasını ister. Geyre beldesine tekrar gidip yeni renkli fotoğraflar çeken Ara Güler, yazısı için de Kenan Tevfik Erim’den yardım ister. Yayımlanan yazı ve fotoğraflar arkeoloji dünyasında büyük ses getirir.
Kenan Tevfik Erim, inceleme için gerekli izinleri alır ve araştırma için ilk kazma 1961 yılında atılır. Ara Güler de aynı yıl İngiltere’de yayımlanan Photography Annual tarafından dünyanın en iyi yedi fotoğrafçısından biri olarak tanımlanır. Sadece akademik hayatını değil, geriye kalan ömrünü de Afrodisias’a adayan Erim, buradaki çalışmalar sırasında profesör olur. 1990 yılına kadar bölgedeki çalışmalarına devam eder, fakat hayatını acı bir olayla kaybeder. Beldedeki halkın anlatımıyla hikaye şöyledir;
“Kazılarda çalışan köylülerden biri mahkemeye başvurup “Benim sigortamı az yatırdılar.” diye Erim’i dava etmiş. Davayı Ankara’daki evinde öğrenen hocamız banyoda birden fenalaşmış ve hastaneye götürülürken vefat etmiş. Ancak dava eden o köylünün aslında mevsimlik işçi olduğu, kazılarda çalıştığı sürece de sigortasının yattığı ortaya çıkmış. Zaten o olaydan sonra iki yakası bir araya gelmemiş.”
3 Kasım 1990’da vefat eden Prof. Dr. Kenan Tevfik Erim, o ölmeden üç hafta önce restorasyonu bitirilen Afrodisias Antik kentindeki Anıtsal Tören Kapısı‘nın güney tarafına defnedilir. Erim, Türkiye’de bir antik kente defnedilen ilk kişi olur ve artık kendi deyimiyle “sevgilisinin” koynunda yatmaya başlar.
Şimdi de Ara Güler’in gözünden hikayenin başladığı güne gidelim:
Fotoğraflarını gördüğümüz Afrodisias Antik Kenti, Yunan ve Roma dönemine ait arkeolojik sitlerin en önemlilerindendir. Ege Bölgesinin Menderes Vadisinde bulunan kent Karacasu ilçesi, Geyre Belediyesi sınırları içinde yer almaktadır ve 520 hektarlık bir alana yayılmaktadır.
Afrodisias MS II. yüzyıla kadar ufak bir köy olarak kalmış, MS II. yüzyılın sonlarında Augustus’un koruması altına girmiş ve dinsel bir merkez olduğu kadar, zamanın entelektüellerine ev sahipliği yapıp kültürel bir merkez olarak da ün kazanmıştır. Şehir, din adamları ile kalabalık bir güzel sanatlar ve edebiyat zümresini ağırlamış, burada açılan büyük ve tanınmış heykeltıraşlık okulu 600 yıl boyunca nice sanatçılara kapı açmış, Afrodisias’ın yüksek kalitedeki krem beyazı mermerinden nice eserler ve anıtlar yaratılmıştır.
Fotoğraflar, Ara Güler – Aphrodisias Çığlığı’ndan ve Aphrodisias Müzesi sitesinden alınmıştır.
