İlk coronavirüs vakasının ardından hastalık yeni bir kriz yaratarak ABD’de duyuruldu ve yavaş yavaş diğer enfeksiyonlar da rapor edildi. İki ay sonrasında, bu durum ciddi bir şekilde artış gösterdi.
Bu grafiğe ‘’üstel eğri’’ deniliyor ve uzmanlar bu durumdan endişeliler. Eğer vaka sayıları her üç günde bir katlanarak böyle giderse, Mayıs ayına kadar ABD’de 100 milyon vaka görülecektir.
Bu matematiksel bir hesaplama, kehanet değil. Bu yayılım yavaşlayabilir. Halk sağlığı uzmanları belirtiyorlar ki, eğer insanlar topluluk alanlarından kaçınıp ‘’sosyal mesafe’’ uygularlarsa bu mümkündür.
Ancak salgını yavaşlatmaya yönelik herhangi bir önlem alınmaması halinde, coronavirüsü (covid-19) aylar boyunca katlanarak yayılmaya devam edecektir. Bunun nasıl olduğunu anlamak için, bir topluluk üzerinde yayılımı gösteren öğretici sahte salgın simülasyonları bulunmaktadır.
Sahte salgın simülasyonlarımızı kullanacağız. Hastalık covid-19’dan daha hızlı yayılmaktadır. (aşağıdaki simülasyonda). Bir şekilde sağlıklı kişi hasta bir kişiyle temasa geçiyor ve sağlıklı insanda hastalanmış oluyor.
Bu simülasyona göre 5 kişilik bir toplulukta herkesin hasta olması uzun sürmüyor.
Gerçek hayatta elbette insanlar eninde sonunda iyileşirler. Bu simülasyona göre, daha önce hasta olmuş ve iyileşmiş bir kişi bu hastalığa bir daha yakalanmıyor ve hastalığı bir başkasına da bulaştırmıyor. (Paragraf 7)
Şimdi birlikte 200 kişilik bir yerleşkede nasıl bir simülasyon olacağını izleyelim. Herkesin rastgele pozisyonda olduğu bir şekilde başlayacağız. Herkes rastgele bir şekilde hareket edecek ve bir kişiyi hasta yapacağız.
HASTA OLAN BİRİ İYİLEŞTİKTEN SONRA BAĞIŞIKLIK KAZANIR MI?
Şimdi kırmızı eğrinin gidişine bakın. Ki bu hasta insanları temsil ediyor. Görüldüğü üzere insanlar hastalandıkça salgın hızla yükseliyor ve hastalar iyileştikçe salgında düşüş yaşanıyor.
Simüle ettiğimiz yerleşkenin ölçüleri küçük. Alaska Whitler’in ölçülerindeki bir simülayonda bütün topluluk içerisinde daha hızlı bir yayılımdan söz edilebilir. ABD gibi bir ülkede, 330 milyon insan ile düşünüldüğünde, yayılım eğrisi yavaşlamaya başlayıp düşmeden önce uzun bir süre dikleşme yönünde hareket gösterecektir.
Gerçek coronavirüs söz konusu olduğunda, ABD nüfusunun büyük bir bölümü enfekte etmeden önce virüsün yayılım hızını yavaşlatmayı tercih ederiz. Daha yavaş bir simülasyon için, tıpkı Çin hükümetinin Hubei bölgesinde (covid-19’un sıfır noktası) uygulamaya aldığı zorunlu karantinayı simüle edelim.
Eyvah, sağlık uzmanlarının bekledikleri gibi, hastalanmış bir topluluğu sağlıklı topluluktan tamamen izole etmek imkansız.
Leana Wen, (Baltimore şehrinin eski sağlık delegesi), zorunlu karantinanın pratik yoksulluklarını Ocak ayında Washington Post’a açıklamıştı. ‘’Pek çok insan büyük şehirlerde çalışıyor ve komşu semtlerde yaşıyor’’ dedi ve ekledi. ‘’ İnsanları ailelerinden ayırabilir misiniz? Nasıl bütün yolları kapatabilirsiniz? İlgili noktalara gereken tedarikler nasıl olacak?’’
Georgetown Üniversitesi’nde uluslararası sağlık hukukunda bir profesör olan Lawrence O. Gestin’e göre gerçek şu ki; ‘’Bu türden kapatmalar çok nadirdir ve asla etkili değildir.’’
Neyse ki herhangi bir salgını yavaşlatmanın başka yolları da bulunmaktadır. Her şeyden önce, sağlık yetkilileri insanları halka açık etkinliklerden kaçınmaya, evde daha çok kalmaya ve diğer insanlardan uzak durmaya teşvik ettiler. İnsanlar ne kadar hareketli olup birbiriyle ne kadar az temasa geçerlerse, virüsün yayılma imkanları da o kadar azalmış olur.
Bazı insanlar halen dışarı çıkmaktalar. Bu evde kalamama durumu belki işlerinden dolayı veya diğer sorumlulukları sebebiyle olabilir ya da belki de sadece sağlık yetkililerinin uyarılarına uymayı red ediyor olabilirler. Bu insanlar sadece kendileri hasta olmakla kalmaz, tıpkı simülasyondaki gibi hastalığı da yayarlar.
Şimdi topluluğun ¼’ü serbest dolaşıp, geriye kalan ¾’ü sağlık uzmanlarının belirttiği ‘’sosyal mesafeyi’’ uygularken olacakları görelim.
Daha fazla mesafe daha fazla insanı sağlıklı tutar ve insanlar geri çekilerek topluluğa girme dürtülerinin cazibelerini de ortadan kaldırmış olur.
Bir halk sağlığı araştırmacısı ve Thomas Jefferson Halk Sağlığı Üniversitesi’nde bir Doçent olan Drew Harris; ‘’Topluluk içinde olma isteğimizi topluluk alanlarını kapatarak kontrol ediyoruz. İtalya tüm restoranlarını kapatıyor, Çin her şeyini kapatıyor ve şimdi bizler de aynısını yapıp kapatıyoruz.’’ diyor.
Toplaşma fırsatlarını azaltmak, insanların sosyal mesafe koymalarına yardımcı olmaktadır.
Daha fazla sosyal karantina simüle etmek için, topluluğun ¼’ünü hareket etmesine izin vermek yerine, topluluk (200 kişilik) içinde her 8 kişiden 1’inin hareket etmesine izin verirsek neler olacağını birlikte görelim.
İzlemiş olduğunuz 4 simülasyon da (herkes serbest, zorunlu karantina, sosyal mesafe ve geniş çaplı sosyal karantina) rastgeleydi. Bu her bir sonucun bu makaleyi okumanıza özgü olduğu anlamına gelir. Eğer yukarı kaydırıp simülasyonları tekrar oynatırsanız veya bu yazıyı tekrar ziyaret ederseniz sonuçlarınız değişecektir.
Farklı sonuçlarla bile, sosyal mesafenin uygulanması genellikle zorunlu karantinalardan daha iyi sonuçlar vermektedir ve geniş çaplı sosyal mesafe uygulanması hepsinin içinde en iyi sonucu vermektedir. Sonuçlarınızın karşılaştırılması aşağıda bulunmaktadır.
YAPILAN SİMÜLASYONLAR CORONAVİRÜSÜ TEMSİL ETMİYOR: SADECE BİR SALGININ NASIL YAYILDIĞINI GÖSTERİYOR
Simülasyonlar coronavirüsün kendisi değildir ve bu simülasyonlar gerçek hayatın karmaşıklığını büyük ölçüde basitleştirmektedirler. Yine de simülasyonlardaki zıplayan toplar gibi, coronavirüste (covid-19) insanlar üzerinden ülkelerimiz, kasabalarımız, işyerlerimiz ve ailelerimiz aracılığıyla yayılmaktadır. Tıpkı simülasyondaki zıplayan bir top gibi, tek bir kişinin hareketi bile uzaktaki insanları etkileyen bir dalgalanmaya sebep olabilir.
Bununla birlikte önemli olarak, simülasyonlar gerçeklik gibi bir şey değildir ve coronavirüs ölüme sebep olabilir. Ölüm oranı kesin olarak bilinmemekle birlikte, topluluk içinde bulunan yaşlı kesimin coronavirüsünden ölme riskinin daha yüksek olduğu aşikardır.
Bu hikayeyle ilgi bir ön izlemeden sonra Harris’in ifadeleri; ‘’Eğer daha gerçekçi olmak istersen, bazı noktalar kaybolmalıdır’’ şeklinde olmuştur.
NOT: Simülasyonları izlemek için kaynağa gidebilirsiniz.
