Bilindiği üzere Katalonya, İspanya’nın bir eyaletidir. Katalonya problemi aslında 10-20 yıllık bir problem değil. Yaklaşık 200 senedir böyle bir sorun mevcut ancak ben size daha çok günümüzdeki olayları ve krizin içeriğini anlatmayı tercih edeceğim, çünkü bu kriz iki asırdır sürekli kendini aynı konular üzerinde tekrarlamaktadır.
Asıl krize geçmeden önce Katalonya’nın İspanya bünyesi içerisindeki siyasi durumundan biraz bahsedelim.
İber Yarımadasının Kuzeydoğusunda yer alan Katalonya, İspanya’nın 1978 Anayasası tarafından tanılan 17 özerk bölgeden -daha özerk bir bölge-‘den biridir. Diğer ikisi ise Bask ve Galiçya bölgeleridir. Bu üç bölgenin daha özerk olmasının sebebi, kendi içlerinde tarihlerinin mazilerinin eski olması ve ortak kültürel bir mirasa sahip olmasıdır.
Başkenti Barcelona olan Katalonya 4 büyük bölgeden oluşur: Barcelona, Gerona, Lerida ve Toragona. 1979 statüsüyle Katalonya, özerk bölge olarak kurumsallaşır ve iç işlerinde (eğitim, sağlık, ticaret, ulaşım ve adalet vs.) büyük oranda serbestlik tanınır yani dış ilişkiler dışında İspanya Devleti’nden bağımsız bir şekilde düzenleme yapabilir.
Anayasanın üçüncü maddesinin ilk iki bendinde devletin resmi dili düzenlenmiştir: Devletin resmi dili Kastilyanca’dır. Tüm İspanyolların bu dili bilme ödevi ve kullanma hakkı mevcuttur. Diğer İspanyol dilleri de kendi yasalarına göre, ilgili özerk topluluklarda resmi dil olarak kabul edilir.
Belirtildiği üzere Katalonya’da iki dil bulunmaktadır ve birinci dil kastilyanca ikinci dil ise katalonyaca’dır. Aynı zamanda bayrak hususunda da Anayasanın 4. maddesi şöyle der: Yasalar, özerk toplulukların bayrak ve sancaklarını tanıyabilir. Bu bayraklar kendi kamu binalarında ve resmi törenlerinde İspanya bayrağı ile birlikte kullanılır.
Gelelim Avrupa’da büyük ses getiren ve her gün sanki çözülmesi daha zor olan “bağımsızlık krizine”.
Kriz Nasıl Başladı ve Neden Bu Kadar Büyüdü?
1979 yılından 2003 seçimlerine kadar Katalonya’da, siyaseti özerklik yanlısı merkez sağ partisi olan CİU’nun(Halk Partisi’nin) bölgesel seçimleri kaybetmesiyle kurulan sol koalisyonla birlikte CİU, etkisini kaybeder ve bu sayede sol koalisyon yeni özerklik taleplerini oluşturmaya başlar. Katalonya’daki birçok iç problemlere rağmen özerklik paketi yapılır ve 2006 yılında oylamaya sunulup kabul edilir. Ancak dönemin muhalefet partisi anayasa mahkemesine incelenmek üzere bu paketi yollar. Anayasa mahkemesi yaklaşık olarak 4 yılda bu paketi inceledikten sonra sadece 14 maddeyi anayasaya uygun bulmaz. Fakat bu maddeler genişletilmiş özerkliğin önünde engel teşkil etmektedir. Reddedilen 14 maddeden üçü Katalanlar için büyük önem arz etmektedir. Bu maddeler şöyledir: Katalan millet tanımının reddi, vergilerde dengenin reddi, Kastilya ve Katalon dillerinin eşit sayılmasının reddi.
Bu maddeler, krizin yukarı tırmanmasının başlıca sebeplerinden biriydi ve ikinci olarak 2008 ekonomik kriz gerilimin yükselmesine ve toplu yürüyüşlerin eylemlerin bağımsızlık seslerinin artmasına da vesile oldu.
Katalonya İspanya Ekonomisi İçin Neden Büyük Önem Arz Eder?
Bunun nedeni, İspanya’nın GSYIH’nın %19unu karşılayan Katalonya bölgesinin ülkenin en zengin bölgesi olarak Madrid’in rakibi durumundadur. Buna ek olarak ithalatta birinci konumdadır. Keza ihracatın da %26sına sahiptir. Katalonya’da işsizlik oranı %13 civarındayken İspanya genelinde %17 civarındadır. Otomobil üretiminde İspanya’da 2. konumdadır. Ayrıca, İspanya’da kişi başına düşen milli gelirin 24.000 avro iken bu durum Katalonya’da 28.000 avro civarındadır. Özellikle belirtelim ki Barcelona gibi bir şehre de sahip olmaları turizme de ülke genelinde önemli katkılar sağlıyor; ülke genelindeki turizm gelirlerinin %30 civarını Katalonya bölgesi karşılıyor. Katalanların yakındığı sorunlardan biri de, devletin aldığı kadar insanlara aynı şekilde vermemesi ki bu doğru bir kanıdır çünkü vergilerin yaklaşık %25ini Katalonya’dan alan devlet, kamu yatırımı olarak %15-20 civarında bir oran olarak geri veriliyor. Yani devlet aldığından çok daha azını refah seviyesine yatırıyor. İşte 2006 Anayasa krizi buna ek olarak da 2008 ekonomik krizi Katalanların bağımsızlık seslerinin yükselmesine (ki haklılık paylarının olmadığı söylenemez) sebebiyet veriyor.
2017 Yılında Tekrar Ortaya Çıkan Sorunlar
Katalonya hükümeti, Ekim ayında birçok engellemelere, polis şiddetine, saymakla bitmeyecek insan haklarına aykırı fiillere ve maruz kalmalarına rağmen referanduma gitti ve Katalonya Özerk Yönetimi Sözcüsü Jordi Turull, referandumda 2.3 milyon geçerli oy olduğunu ve halkın %90,09’unun bağımsızlığa destek verdiğini açıkladı.
Normal şartlarda (şuan ki şartlar ne kadar normal tartışılır) bağımsızlık ilan edilmeliydi ancak Katalonya Özerk Yönetim Başkanı Carles Puigdemont, “bağımsızlık ilanının askıya alındığını ve sebep olarak da merkezi hükümetle diyalog kurmak istenmesi olarak” açıklamıştı.
İspanya Başkanı Mariano Rajoy bu çağrıları reddedip üstüne ek olarak da Katalonya’nın özerkliğini anayasanın 155. maddesine dayanarak kaldırmakla tehdit ettiği görüldü. Siyasi baskı altında bulunan Puigdemont’a olan güven, kendi partisinden olmak üzere gün geçtikçe azalıyor buna bir de Rajoy’un geri adım atmaması ve 155. maddenin uygulanması yönündeki tehdit de eklenince Puigdemont’u zor günlerin beklediğini tahmin edebiliriz.
Peki Avrupa Bu Bağımsızlık İlanına Nasıl Bakıyor?
İlk önce belirtmek gerekir ki, eğer böyle bir bağımsızlık tanınırsa, Katalanların Avrupa Birliği’ne yeniden başvurmak gerekecek çünkü İspanya’dan çıkmış olacaklarından tamamen farklı bir devlet sıfatı var olacak.
Fransa AB Bakanı Nathalie Loiseau: “Şuanda bağımsızlığın tanınıp tanınmayacağından bahsetmiyoruz. Katalonyan’ın bağımsızlık ilanının ilk sonucu, Avrupa Birliği’nden çıkmak olur.” Fransa, açıkça ifade edildiği üzere Katalonya’yı tanımayacaklarını belirtiyor.
İngiltere Başkanı Theresa May: “Ben de parlamentomuzun tüm onurlu üyeleri gibi sorunun barışçıl yollarla çözülmesini bekliyorum. Diğer yandan hükümet olarak İspanya hükümetinin kendi yasalarının gereğini yerine getirme konusunda duruşumuz çok net. Ayrıca tüm taraflar hukukun üstünlüğü çerçevesinde hareket etmeli.” İngiltere ise kısacası yapılan bağımsızlık referandumunun yasa dışı olmasına dikkat çekiyor.
Kanımızca bu yapılan referandum yasalara aykırı. Peki neden? Çünkü İspanya Anayasa’sının ikinci maddesi milletin bir olduğunu, İspanya’nın, tüm İspanyolların ortak bölünmez ülkesi olduğunu açık bir şekilde ifade ediyor. Yasa açıkça belirtiyor ki, özerk ülkeler İspanya’nın ayrılmaz bir parçasıdır. Yani kamu düzenini bozanlara karşı ülkenin kendini koruma hakkı mevcuttur.
Katalan Hükümeti, referandumun engellenmeye çalışılmasının insan haklarına aykırı olduğunu (serbestçe toplanma ifade özgürlüğünün kısıtlanması) ve Avrupa Birliği’nin sessiz kaldığını dile getiriyor. Katalonya’nın kaderinin vatandaşlara bırakılmasını dile getirirerek ulusların kendi kaderini tayin hakkı olduğunu savunuyor. Çok doğru bir yaklaşım ama Katalan hükümeti bunu yasal yollardan yapılması gerektiği takdirde Avrupa Birliği’nden arabuluculuk yapılmasını talep etmeliydi. Şuanda Katalonya güneş sisteminden çıkarılmış tek başına kalmış bir gezegen benzetmesini yapmamız pek de yanlış olmaz herhalde.
Peki Mariano Rajoy’un 155. madde tehdidi yerinde mi? Yani Katalonya’nın özerkliği elinden alınabilir mi? İspanya’daki kanun şöyle ifade eder: “Eğer bir özerk topluluk, anayasa veya diğer kanunların koyduğu yükümlülükleri yerine getirmez veya İspanya’nın genel çıkarlarına ciddi biçimde zarar verecek şekilde hareket ederse…Senato…kamu çıkarlarını korumak adına gerekli olan tüm önlemleri alır. ”Yani özetle; evet, özerklik ellerinden alınabilir. Rajoy’un aba altından değnek göstermekte ciddi şekilde dayanakları var.
Netice bu durumda karşımıza bir kaç soru çıkmış olacaktır. Katalonya, özerklik statüsü terk edip bir devlet statüsüne sahip olduğunda şuan ki önemini konumunu koruyabilecek mi? Oradaki halkın yaşam standartları nasıl bir sekmeye uğrayacak? Yoksa merkezi hükümetle anlaşmaya varıp geniş hatta İspanya’daki en geniş özerkliğe sahip mi olacak? Adaletsiz davranışlar bundan sonra düzelecek mi gibi soruların cevabını hep birlikte bekleyip göreceğiz.
