Osmanlı’da Müziğin İyileştirici Gücü

Merhaba sevgili okur. Sizler ile bugün tarihte ilk kez Osmanlı’da psikoloji hastalarına uygulanan musiki tedavisiyle ilgili bir yolculuğa çıkalım istedim. Hazırsanız başlayalım. Buyurunuz…

Osmanlı’nın akıl ve ruh hastalıklarına yaklaşımını anlayabilmek, öncelikle Orta Çağ dönemindeki İslam tıbbı ve eski Türk tıbbı uygulamalarını bilmekten geçer. Orta çağda batılı ülkelerde akıl hastaları ruhlarına şeytan girdi diye çok ağır işkencelere maruz bırakılırken, 2. Beyazıt Edirne’de 1488’de mimar Hayrettin’e inşa ettirdiği külliyenin darüşşifa (akıl hastanesi) bölümünde hastaları müzikle tedavi ettiriyordu.

Müziğin tedavi gücü, Osmanlı Türk ruh hekimlerinin bir buluşu olmamasına karşın, bilimsel çalışmaları ile ruh hekimliği alanında çağdaşlarına göre yüksek düzeye ulaşmışlar ve hastaların müzikle tedavisi konusunda bir hayli ileri gitmişlerdir. İbn-i Sinâ, Râzi, Farabi gibi Türk bilginlerinin öncülüğünü yaptığı müzikle terapi, günümüz modern tıbbına da ışık tutmuştur. Evliya Çelebi’ye göre müziğin insan ruhu üzerindeki olumlu etkisi konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olan darüşşifanın hekimbaşı, hastalarına önce çeşitli müzik makamları dinletiyor, onların kalp atışlarının hızlanıp yavaşlamasına bakıyordu. Sonra da yararlandıkları uygun melodiyi belirleyip benzer şikayetleri ve hastalıkları bir araya getiriyordu. Darüşşifanın müzik ekibine haftanın belirli günlerine konserler tertipletiyordu.

Dilerseniz hangi makamın, hangi ruh haline ve nasıl tesir ettiğine Farabi’nin bakış açısıyla yakından bakalım.

1. Rast Makamı: İnsana sefa (neşe-huzur) verir.
2. Rehavi Makamı: İnsana beka (sonsuzluk fikri) verir.
3. Kuçek Makamı: İnsana hüzün ve elem verir.
4. Büzürk Makamı: İnsana havf (korku) verir.
5. Isfahan Makamı: İnsana hareket kabiliyeti ve güven hissi verir.
6. Neva Makamı: İnsana lezzet ve ferahlık verir.
7. Uşşak Makamı: İnsana gülme hissi verir.
8. Zirgüle Makamı: İnsana uyku verir.
9. Saba Makamı: İnsana cesaret ve kuvvet verir.
10. Buselik Makamı: İnsana kuvvet verir.
11. Hüseyni Makamı: İnsana sükunet ve rahatlık verir.
12. Hicaz Makamı: İnsana tevazu (alçakgönüllülük) verir.

Farabi Türk müziği makamlarının zamana göre psikolojik etkilerini de şu şekilde göstermiştir:

1. Rehavi Makamı: Yalancı sabah vaktinde etkilidir.
2. Hüseyni Makamı: Sabahleyin etkilidir.
3. Rast Makamı: Güneş iki mızrak boyu iken etkilidir.
4. Buselik Makamı: Kuşluk vaktinde etkilidir.
5. Zirgüle Makamı: Öğleye doğru etkilidir.
6. Uşşak Makamı: Öğle vakti etkilidir.
7. Hicaz Makamı: İkindi vakti etkilidir.
8. Irak Makamı: Akşam üstü etkilidir.
9. Isfahan Makamı: Gün batarken etkilidir.
10. Neva Makamı: Akşam vakti etkilidir.
11. Büzürk Makamı: Yatsıdan sonra etkilidir.
12. Zirefkend Makamı: Uyku zamanı etkilidir.

Gözlerden ve dillerden ırak ama ola ki siz de kendinizi mutsuz hissederseniz, öğle vakti bir uşşak makamı çalın benim için. Sağlıcakla kalınız.